Rys historyczny Malanowa
Rys historyczny Malanowa
(tekst z 1967 r.)
Opisując historię danej miejscowości należy wyjaśnić, jeśli to możliwe, pochodzenie jej nazwy, przypuszczalnie Malanów wziął swą nazwę od rosnących tu w dawnych czasach dużych ilości malin. W książce St. Kozierskiego "Pierwotne osiedlenie nad Wartą" Malanów znajduje się wśród tych miejscowości, które swoje nazwy wywodzą od imion lub nazwisk osadników. W przypadku tej miejscowości byli to Malanowici. Nazwa miejscowości nie była zawsze stała, w sieradzkim sądzie istnieje wzmianka o miejscowości Malanowo pod Turkiem, co prawdopodobnie odnosi się do naszej miejscowości.
Najstarsza wzmianka o istnieniu Malanowa znajduje się w bulli Papieża Innocentego II z 1136 roku, w której wymienione są ówczesne posiadłości arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Chcąc dać pełną historię Malanowa i najbliższych okolic za punkt wyjścia należy cofnąć się o kilka wieków wcześniej. Tym okresem jest epoka kamienna w której pojawił się pierwszy człowiek na ziemiach pomiędzy Prosną a Wartą. Młodsza epoka kamienna pozostawiła tutaj już po sobie ślady życia osiadłego oraz prymitywnej uprawy roli.
Epokę brązu reprezentuje cmentarzysko i amfora z lat 1100 - 900 p.n.e. ze Żdżenic. Ponadto znaleziono szczątki licznych naczyń glinianych. Najwięcej znalezisk pochodzi z okresu pierwszych wieków naszej ery, kiedy to kupcy rzymscy wędrowali przez Kalisz do Bałtyku. Cmentarzyska i przedmioty z tego okresu znaleziono oprócz Malanowa również w Kolnicy. Na południe od wsi w miejscowości Młyńska znaleziono ułamki naczyń z okresu kultury wczesnośredniowiecznej. Znalezisko wyżej wymienione odkrywano przypadkowo oraz w ramach badań archeologicznych przeprowadzonych na tym terenie już przed I wojną światową.
Późniejsza historię Malanowa możemy odczytać nie tylko na podstawie źródeł wykopaliskowych, ale różnych map i kronik. Na mapie osadnictwa wczesnośredniowiecznego Polski środkowej wieś Malanów stanowi osadę nieobronną na szlaku drożnym Kalisz - Turek. Ówczesny Malanów miał kształt ulicówki.
W XIII w. Malanow i okoliczne miejscowości pozostawały w zasięgu wpływów kasztelani w Spicymierzu. W 1331 r. kiedy wspomniana kasztelania została zniszczona przez Krzyżaków, okolice Malanowa zostały przyłączone do posiadłości arcybiskupstwa gnieźnieńskiego.
W 1420 r. Prymas Mikołaj Trąba wydał dla okolic Turku przywilej jarmarków i targów, na których mieszkańcy powyższych terenów mogli wymieniać wyroby miejscowego rzemiosła i płody rolne. Mieszkańcy Turku i okolic, jak podaje W. Goebel w książce "Z turem w herbie" popierali walkę z zakonem krzyżackim. Poszło wówczas za ojczyznę walczyć około 12 żołnierzy.
W latach 1625 - 1708 powracająca kilkakrotnie zaraza doprowadziła do zubożenia i wyludnienia wsi. W latach 1753 - 1793 ciężary feudalne na miejscowych chłopów wzrosły o około 25% tygodniowo. W osiemnastowiecznych suplikatach chłopskich opisane są skargi chłopów malanowskich na ciężary w związku z powinnościami pańszczyźnianymi, prośby o zmniejszenie wymiaru świadczeń ze względu na klęski żywiołowe, zniszczenia wojenne. Suplikę wsi z 1785 r. podpisał pierwszy Mateusz Kędzia. On też występował w zatargu Malanowa z Królewszczyzną w Cekowie (10 km. od wsi). W 1793 r. terytorium obecnego powiatu dostało się pod panowanie pruskie. W 1815 r. Obszar ten zostaje włączony do Królestwa Polskiego. Administracyjnie należy do województwa kaliskiego.
W 1827 r. Malanów jest jedną z największych wsi w powiecie, stanowi gminę i parafię od 1668 r. Wieś w tym roku wg "Słownika Królestwa Polskiego i ziem przyległych" posiada 53 domy w tym 11 murowanych i 407 mieszkańców. Parafia należała do dekanatu tureckiego i liczyła 3431 osób. Dobra Malanowa składały się z dwóch folwarków: malanowskiego i rachowskiego oraz wsi Feliksów i Celestyny. Folwark w Malanowie liczył 847 mórg (1 morga = 0,56 ha) grunty orne i ogrodowe stanowiły 553 morgi, łąki i pastwiska 47 mórg, lasy 200 mórg, a nieużytki 47 mórg.
Struktura użytkowania ziemi w folwarku przedstawiała się następująco:
Grunty orne i ogrody -151 mórg
Łąki – 5 mórg
Lasy 366 mórg
Nieużytki i place- 41 mórg
Razem powierzchnia tych folwarków wynosiła 1423 mórg. Obok wielkich posiadłości folwarcznych niewielki procent ziemi należał do chłopów. Na 36 gospodarstw chłopskich przypadało 160 mórg, gdy tymczasem do właściciela folwarku 847. We wsi Rachowa na 8 gospodarstw przypadało zaledwie 25 mórg. Inaczej przedstawiała się sytuacja w dwu pozostałych wsiach, które nie posiadały folwarków. We wsi Feliksów na 62 gospodarstwa przypadało 750 mórg, a w Celestynach na 19 około 324 morgi. Z powyższych danych wynika, że najwięcej ziemi posiadali chłopi we wsi Celestyny.
W 1867 r. obszar gminy wynosi 8141 mórg i 3138 mieszkańców. Rok 1843 - Turek wraz z okolicami stanowi część guberni warszawskiej. W 1866 r. uzyskał stanowisko miasta powiatowego. W powstaniu styczniowym ludność niechętnie brała udział. Z całego powiatu walczyło trochę mieszczan i chłopów. W 1864 r. władze carskie wznoszą poddaństwo i rozdawają chłopom ziemię.
W czasie I wojny światowej większe walki toczyły się w ościennych wsiach położonych w kierunku Turku i Kalisza. Niemcy zorganizowali przymusową wysyłkę młodzieży z całego powiatu na roboty do Niemiec.
Turek i okolice znalazły się w liczbie najbardziej zaniedbanych gospodarczo i kulturalnie terenów. Częściowa parcelacja majątków w latach 1922 - 23 r. nie rozwiązała nadal zagadnienia niewłaściwej struktury rolnej.
W 1939 r. okolice Malanowa dostały się w ręce niemieckich okupantów. Żołnierze z Turku i okolic walczyli na szlaku bojowym 25 Dywizji Piechoty, która wraz z Armią "Poznań" wyruszyła do bitwy nad Bzurą w nocy z 9 na 10 września. Prowadzenie konspiracji było bardzo trudne, ponieważ tereny te były licznie zamieszkałe przez ludność niemiecką. Dla przykładu, podam sąsiednią wieś- Celestyny, która w XV - XVI w. była w 98% skolonizowana przez Niemców.
W październiku 1940 r. gestapo wymordowało w lasach pod Czachulcem około 700 Żydów. Ludność Malanowa częściowo była wysiedlona przez okupanta i wywieziona na przymusowe roboty do Niemiec. Pozostała część była wcielona do folwarku obszarnika niemieckiego - Schloty. Niemieccy osadnicy okrutnie traktowali byłych właściwych gospodarzy. Dzień 21 stycznia 1945 r. przyniósł Turkowi i całemu powiatowi wolność i nowe możliwości życia.
Tekst pochodzi z pracy dyplomowej pt.:
Przemiany społeczno-gospodarcze Malanowa w okresie Polski Ludowej
autor Janina Pakuła
Studium Nauczycielskie
Toruń 1966/67